Çocuklar İçin En Yararlı Terapi: Oyun Terapisi Nedir?

Çocuklarla iletişim kurmak yetişkinlerle iletişim kurmaktan çok daha zor olabilir. Biz yetişkinler dahi kendimizi ifade etmekte zorlanırken kelimelere henüz çok da aşina olamamış çocukların zorlanması çok da beklenmedik bir durum değildir. Ama kendilerini ifade etmek için elbette ki belli bir yaşa gelmelerini bekleyemeyiz. 

Bu durumda da çocukların yaşlarına ve kendilerine özgü iletişim şekillerinden biri olan oyunun, uzmanlar tarafından uygulanabilen bir terapi yöntemi olarak kullanıldığını biliyor muydunuz?

Yetişkinler için ön planda olan ve hayatlarını kazanmak için dört elle sarıldıkları işlerinin yerinde çocuklar için oyun vardır. Oyun oynayarak kişiliklerini, becerilerini ve zekalarını yalnızca geliştirmez aynı zamanda bütünleştirir.

Oyunun çocuklar üzerinde bunca yararlı etkisine ek olarak iyileştirme gücü de olduğu da bilindiği ve görüldüğü için çocuklar için ve bazı durumlarda farklı yaş grupları için uygulanan diğer oyun terapisi türleri de vardır, yazımızın devamında bunlara değinilecektir- en verimli terapi tekniği oyun terapisidir.

Çocuk denince akla gelen ilk şey oyundur. Çocuklar neredeyse uyumadıkları her saatte oyun oynar ve bu durum onların hem zihinsel hem de ruhsal gelişiminde büyük bir rol oynar.

Çocuk gelişimi alanında oyun; hiçbir dış etkenin baskısı olmadan, çocuğun tamamen kendi özgür iradesiyle giriştiği bütün aktiviteler olarak tanımlanır. Biz yetişkinlerin aksine çocukların oyun sürecinin başlamasındaki tek amaç eğlenmek veya hoş vakit geçirme arzusu yatmaz.

Çocukların doğal iletişim ve dünyayı anlama çabasıdır. Soyut fikirleri henüz algılayamayan çocuklar için soyutla somut olan arasındaki köprü görevi gören aktivitelere oyun denir.

Doğduğumuz andan itibaren iletişim kurmak isteyen insanoğlu belli bir yaşa kadar soyut düşünce ve iletişim becerilerini geliştiremez. Çocuklarda da somut düşüncenin bir göstergesi olan oyun, bir iletişim aracı, dünyayı anlama şeklidir. Çocuklar oyunla yalnızca eğlenmez aynı zamanda öğrenir. Hayatın provasını defalarca yapar ve hangi davranış nasıl sonuçlara sebep olabilir yakından deneyimler.

Oyun Terapisi Nedir ve Nasıl Uygulanır?

Biz yetişkinlerin terapisinin çocuklar için olan versiyonudur diyebiliriz. Oyun terapisi çocuklara düşüncelerini, duygularını, ihtiyaç ve arzularını oyunla yani onların en doğal ifade şekliyle iletme şansı sunan bir terapi yöntemidir.

Seansın akışının kontrolü çocuktadır, terapist yani danışman ise yalnızca izleyendir. Çocuğu ve kurduğu oyunu inceleyerek çocuğun anlatmak isteyip anlatamadıklarını irdeler ve çocuğun bunlarla yüzleşmesi için sağlıklı ortamı kurar.

Oyun Terapisti Kimdir ve Nasıl Oyun Terapisti Olunur?

Fen- edebiyat fakültesi çatısı altındaki psikoloji bölümünden mezun olduktan sonra ‘’klinik psikoloji’’ üzerine yüksek lisans eğitimini başarılıyla tamamlamış olan klinik psikolog unvanına sahip ruh sağlığı uzmanlar terapi uygulama yetisine sahip oldukları için terapist olarak da adlandırılırlar.

Türkiye’deki Oyun Terapileri Derneği oyun terapisti unvanına sahip olmak için 50 saat oyun terapisi veya 30 saat psikodrama ya da sanat terapisi eğitimi almayı şart koşarken dünyanın en büyük oyun terapistleri organizasyonu olan Amerika merkezli APT (Association for Play Therapy), oyun terapisti unvanına sahip olmak için ilgili alandan mezun olduktan sonra yüksek lisans eğitimini tamamlayarak 150 saat oyun terapisi eğitimine ek olarak 500 saat grup süpervizyonu ve 50 saat birebir süpervizyon almış olma şartı koşar. APT (Association of Play Therapy)’nin bu yeterliliklerini yerine getiren uzmanlar ‘’uluslararası düzeyde oyun terapisti’’ unvanına sahip olur.

Oyun Terapisinin Farklı Türleri

Oyun terapisini türlerine göre üçe ayırmak mümkündür.

Yönlendirilmemiş (non-directive/ axline/ çocuk merkezli) Terapi

• Terapist tarafından çocuğa yönlendirme yapılmaz.
• Çocuk istediğini yapmakta tamamen özgürdür, kendi oyununu kendi kurar.
• Seansın kontrolü çocuktadır, terapist yalnızca gözlemcidir.

Filial (non-directive) Oyun Terapisi

• Anne- baba da terapide sırasında çocukla birliktedir.
• Aile içi ilişkileri güçlendirmek ve yeniden yapılandırma amaçlıdır.

Bilişsel- Davranışçı (directive) Terapi

• Direktif oyun terapisi olarak da bilinir.
• Oyunu çocuk için terapist kurar ve kontrol hep terapistte kalır.
• Kontrol terapisttedir.

Neden Oyun Terapisini Tercih Etmelisiniz?

Çünkü daha önce de dediğimiz gibi çocuğun kendini en iyi ifade edebileceği yol oyundur. Kendini ifade edemeyen, yaşadığı problemlerde destek almayan çocuklarda ilerleyen dönemlerde bazı sorunlar tekrarlayabileceği gibi bambaşka sorunlara da yol açabilir.

Kendini ifade etmeyi ve sorunlarla baş etmeyi oyun terapisi ile bir uzman eşliğinde öğrenerek tecrübe edinen çocuklar, hayatlarının gelecek dönemlerinde de sorun çözme becerileri gelişmiş bireyler olurlar ve gerektiğinde uzmana başvurmaktan çekinmezler.

Oyun Terapisi, Günlük Normal Oyundan Farklı Mıdır?

Çocuklara soracak olursanız ikisi arasında pek bir fark yoktur, değişen tek şey oyun arkadaşı yerine gelmiş olan terapisttir. Oyunun iyileştiren bir yanının olduğu gerçeği üzerine eğitim almış oyun terapistlerince kontrol altında olan bir oyun süreci elbette ki evdeki oyundan çok daha farklı ve eğiticidir.

Çocuğun terapideki oyununda etrafındaki olayları anlaması, anlatamadıklarını anlatması ve bazı olayları kabullenip baş etmeyi öğrenmesi için oyun terapisti tarafından ortam sağlanır ancak çocuk kendi başına oynadığında böyle bir imkan olmaz.

Her ne kadar çocuk için ikisi de sadece oyun gibi algılansa da, oyun terapisinde terapistin sağladığı oyuncaklar yani materyallerin bir anlamı vardır böylece çocuk farkına varmadan dahi olayları terapiste anlatmış olur.

Oyun terapisi seansında çocuğa terapist tarafından bazı temel mesajlar verilir. Bunlar;

• Ben senin için buradayım
• Ben seni işitiyorum
• Ben seni anlıyorum
• Ben seni önemsiyorum

Bu mesajları yalnızca duymayıp hisseden çocuklar kendileriyle terapistleri arasında eşsiz bir bağ kurar ve kendini, kendi dünyasının gerçek dünyayla kesiştiğinde yaşadıkları ve hissettiklerini terapistiyle kurduğu oyun, çizdiği resim ve daha birçok yolla paylaşabilir.

Oyun Terapisi Hangi Yaş Grubu İçin Uygundur?

3 ile 12 yaş aralığındaki çocuklar için uygun bir terapi yöntemidir ancak bazı oyun terapisi kuramları sayesinde farklı yaş gruplarına da uygulanabilir. Çoğunlukla şu durumlardaki çocukların tedavisinde tercih edilir: 

• Ebeveynleri boşanmış çocuklar,
• Evlat edinilmiş veya terkedilmiş çocuklar,
• Aile içi şiddet gören çocuklar,
• Hiperaktivite ve Dikkat eksikliği (DEHB) tanısı almış çocuklar,
• Okulda zorbalık gören veya zorbalık yapan çocuklar,
• Kaygı, korku ve fobileri olan çocuklar,
• Uyku bozukluğu ve kâbusları olan çocuklar,
• Kardeş kıskançlığı yaşayan çocuklar,
• Ailede kayıp veya yas olan çocuklar,
• Duygusal, fiziksel ve cinsel tacize uğramış çocuklar,
• Konuşma bozukluğu olan çocuklara (kekemelik, tekrarlayıcı dil, bebek konuşması)
• Arkadaş edinmede güçlük çeken ve sosyal becerilerinde sorun olan çocuklar,
• Uyum problemi yaşayan çocuklar,
• Ders çalışma ve okuma problemi olan çocuklar,
• İçine kapanmış ve sürekli mutsuz olan çocuklar,
• Uygunsuz davranışlar sergileyen çocuklar,
• Altını ıslatma problemi yaşayan çocuklar
• Yeme problemi yaşayan çocuklar,
• Kronik hastalığa sahip çocuklarda hastalığa adaptasyon sürecinde başvurulur,  olumlu sonuçlar verdiği çokça vakada gözlenmiş bu kanıtlanmıştır.

Oyun Terapisinde Nasıl Bir Yol İzlenir?

İlk önce ebeveynlerle ve çocukla beraber konuşulur böylece çocuk ailesinden ayrı bir odada olmanın verdiği stresi kolayca atlatabilir, orada zorla tutulmadığını ve güvenli bir alanda olduğunu anlar.

Oyun terapisti, çocuğa terapi alanını tanıtır ve oyun terapisinde neler yapacaklarını anlatır. Onun için orada olduğunu ve terapi almanın kötü bir şey olmadığını anlamasına yardım eder.

Tıpkı biz yetişkinlerin terapilerinde de olduğu gibi oyun terapisinde de gizlilik esastır ve paylaşılanlar yalnızca terapist ile danışan arasındadır. Terapist ile çocuk arasındaki güven ilişkisi inşa edilmeye başlanır, çocuğa orada olanın orada kalacağının güvenini veren terapiste çocuk kendi dünyasını daha rahat açar ve böylece daha güçlü bir bağ ile daha net çözümler üretirler.

Terapist arada ebeveynlerle görüşmesinin sebebinin çocuğun arkasından konuşmak için değil çocuğa yardım edebilme yollarını anlatmak ve bu süreçte el ele yürümeleri için olduğunu çocuğa anlatır böylece çocuğun acaba  cezalı mıyım veya acaba ben hasta mıyım gibi huzursuz edici his ve düşüncelerden arınmasına yardımcı olur.

Çocuğun oyun terapisine verdiği tepki ve gösterdiği ilerlemeye göre seans sayısı değişiklik gösterebilir. En doğru kararı ise çocuğun iyileşme ve gelişme sürecine göre oyun terapistiniz verecektir. Bazı durumlarda terapiye bir süre ara verilip çocuğun gidişatı ve tepkisini görmek için biraz zaman tanınabilir. Bazı durumlarda ise tekrarlayan problemler veya başka problemler ile yeniden oyun terapisine başvurulabilir.

Tıpkı diğer terapiler gibi genel olarak 45 dakika sürer ancak unutulmamalıdır ki oyun terapisinde kontrol çocuktadır. Eğer seansı erken bitirmek isterse hiçbir şekilde zorlama yapılamaz, yapılmamalıdır aksi takdirde çocuk da terapi süreci de sorunlu bir hal alabilir ve bu durum terapinin iyileştirme amacını hiçe götürür.

Oyun terapisinde kontrol çocuğun elinde olduğunu bir kez hatırlatmak isterim. Bazı durumlarda kontrolü  oyun terapisti de almış olsa genel olarak yalnızca gözlemcidir ve sağlıklı sonuçlar için öyle kalmalıdır. Bu yüzden de oyun terapisi süreci için kesin olarak kaç seans süreceği gibi bir bilgi verilemez.

Çocuğa Oyun Terapisini Nasıl Anlatmalısınız, Onu Terapi Almaya Nasıl İkna Edebilirsiniz?

Yalnızca çocuklar değil bizler de bilmediğimiz şeyler hakkında gergin hisseder ve çekiniriz.  Zaten hayatı ve dünyayı anlamlandırmak, hisleri ve düşünceleriyle nasıl baş edeceğini anlamakta zorlanan çocuklar terapinin ne olduğunu anlayamayacağı için sinirle tepki verip kaçabilirler ve gitmeye zorlandıklarında da terapinin iyileştirici yanı çoktan yok olmuş olur.

Çocuklara oyun terapisinden bahsederken, bazı zamanlarda zorlandığını görüyorum ve bu çok normal. Büyürken zorlanabilirsin hatta büyüdüğünde de zorlanabilirsin tıpkı annenin babanın ve öğretmenlerinin de zorlandığı gibi. Ama böyle durumlarda bize yardım edebilecek insanlar var onlara terapist deniyor gibi bir açıklama konuşması yapabilirsiniz.

Çocuk Oyun Terapisinden Nasıl Faydalanır?  

Çocuklar doğuştan oyunu sevdikleri için bu terapiye yöntemine çabuk adapte olurlar. Kendi kurdukları oyunlar ve oyun terapistinin bu oyunun kurulması, sürdürülmesi ve sonuçlanması için kurduğu uygun ortam sayesinde güvende hissederek yüzleşmekte zorlandıkları birçok durum ile sorunsuz bir şekilde yüzleşebilirler.

Seansta kurdukları oyun ile davranışlarını etkileyen duyguları yeniden yaratarak olumlu hale dönüştürür, sorunlarını yeniden yapılandırarak yaşadıklarını canlandırır ve bu sefer üstesinden gelmeye çalışır.  Böylece kendi benliğini keşfetmeye başlar.

Pozitif bir bakış açısına sahip olmayı öğrenen çocuk, yeniden tepki vermeyi öğrendiği gibi tepkisizleşmeyi de öğrenir ve hayatına geçirmenin yollarını anlamaya çalışır. 

En önemli hayat becerilerinden olan sorun çözme becerisini geliştirme imkanı bulur çünkü oyunu istediği kadar tekrarlayabilir, bir kural yoktur. İstediği sonuca ulaşana tekrar ve tekrar oynayabileceği gibi her seferinde farklı sonuçlara da ulaşabilir böylece olaylara değişik bakış açılarından bakmayı,

Çocuğa empati kurmayı, dürtü ve duygularını kontrol etmeyi öğretir. İçinde tuttuğu şeyleri dışa vurarak katarsis yani bir rahatlama yaşamasına imkan sağlar.

Oyun Terapisinde Nasıl Materyaller Kullanılır?

İsminden de tahmin edileceği üzere oyun üzerine kurulu bir terapi olduğu için olabildiğince oyun materyali kullanılır.

• Oyuncak bebek ve hayvanlar
• Bebek evi ve ailesi
• Tabanca, kelepçe ve oyuncak askerler
• Düdük gibi ses çıkaran oyuncaklar
• Oyuncak ev mobilyaları
• Hacıyatmaz veya küçük kum torbası
• Zıplayan yumuşak top
• İp
• Maske
• Araba ve uçak gibi ulaşım aracı oyuncakları
• Gerçekçi yaşam malzemelerine benzeyen oyuncaklar (kaşık, tabak, giysi, biberon, tarak vb.)
• Boya malzemeleri (boya çeşitleri, damgalar vb.)
• El işi makası
• Bant
• Kağıt ve boyama kitapları
• Oyun hamuru
• Oyun kumu
• El ve parmak kuklaları ( kötü kurt, timsah, ayı veya canavar gibi kötü veya canavar tasviri dışında olumlu tasvirler için de kız çocuk, erkek çocuk, anne ve baba gibi karakterli kuklalar uygun görülür)
• Çeşitli boyutlarda kutular
• Fotoğraf makinesi
• Dürbün

Hangi Oyuncak Neyi Temsil Eder?

Top: etkileşim, ilişki, güven, yeniden değerlendirme, rekabet, gruplaşma, güven tazeleme…

Arabalar: hareketlilik, güç, kaçış, güvenlik, korunma, yolculuk, savunma, aile içi sorunlar…

Biberon: bebeklik dönemine dönüş veya özlem, bakım, orallık (oralite), bebekler, küçük kardeş, idrara çıkma…

Dürbün: ilişkilerdeki mesafe (yakınlık/uzaklık), gözetleme, avlanma, arama, bulma, kendini ve çevreyi değerlendirme…

Bebekler: bebeklik dönemine geri dönme isteği, benlik kimliği, kardeş, anatomi, rekabet, yakınlık, arkadaşlık…

Fotoğraf Makinesi: kanıt, kanıtlama çabası, onaylama, teyit etme, geçmiş, gerçek, delil, değişim, bellek, anı, bilgi…

Kutu: sır, bilinen ve bilinmeyen, gizlenmiş, kontrol, kapsama, sınırlar, inanç, teyit etme, hediye, benlik, itibar…

Tabaklar/yemek pişirme: ilgilenme, şefkat gösterme, kutlama, güvenlik, orallık (oralite), dikkat, ihmal, talepler…

Silahlar: saldırganlık, kontrol etme isteği, kızgınlık, düşmanlık, göç, savaş, ölüm, acı, ihlal etme, korunma ve koruma arzusu, sınır çizme çabası…

Oyuncak ayı: sıcaklık, bakım verme, güvenlik, arkadaşlık, kendini koruma…

Kedi: nazik, bağımsız, çevik, tembel, ruh hali değişken olan, hesapçı, meraklı, kayıtsız…

Köpek: korunma, saldırganlık, arkadaş, evcil hayvan, sadakat, yoldaş…

Kartal: özgürlük, saygı, kaçış, avcı, mesafeli, takdir edilen, gözetleme, bağımsız, otonomluk…

Fil: yavaş, güçlü, nazik, istikrarlı, hantal…

At: güç, hız, kaçış, güzellik, firari, istikrarlı, dayanaklılık, temas, destek, içsellik, saygı…

Kuzu: savunmasızlık, şefkatle bakıp büyütme, koruma, masum, bebek, kurtarma…

Aslan: güç, tehlike, kontrol, hız, hükümdar, haşmetli, gururlu, azametli, avcı, baba, otorite, asalet, göz korkutucu, saldırgan…

Kale/şato: ev, otorite, korunma, girilemeyen yer, sınırlar, geçmiş, aile, soğuk, katılık, güç, güvenlik, beden sınırı…

Mağara: korunma, korunan, saklanmış, gizli, bilinmeyen, sığınak, çelişkili duygulara sahip olmak…

Sahil: güvenli, özgür, neşeli, dokunsal…

Ev: yuva, güvenlik, içsel, koruma, çatışma, evlilik, ebeveynler gibi anlamlara gelebilir.

Oyun Terapisi Sürecinde Ebeveynler Ne Yapmalı Ne Yapmamalı ?

Çok Soru Sormamaya Gayret Gösterin.

Elbette ebeveyn olarak evladınız için en iyisini istiyor ve neler olduğunu çok merak ediyorsunuz ancak bu süreçte çocuğa ve terapiste fazla soru sormanın bir faydası olmayacaktır. Oyun terapistiniz zaten sizi gerektiği boyutta bilgilendirecek ve gidişat hakkındaki yorumlarını, yapmanızı önerdiği şeyleri anlatacaktır.

Seans ardından çocuğa

• Nasıl geçti?
• Eğlendin mi?
• Neler yaptınız?
• Ağladın mı?
• Bir daha gelelim mi?
• Neler anlattın?
• Benden bahsettin mi?
• Her şeyi gösterdin mi?  

Gibi sorular sorarak bunaltmamalısınız. Bu çocuğu yalnızca huzursuz eder çünkü bu merağınızın ve artan ilginizin sebebini anlayamaz, unutmamalısınız ki çocuğa göre oyun terapisi yalnızca gözcü yeni bir oyun arkadaşıyla güvenli alanda oynadığı iyileştirici ve rahatlatıcı oyundur.

Terapiyi Yarıda Bırakmayın.

Çocukta gözle görülür değişimler olduğuna tanık olsanız dahi terapinin devam edip etmeyeceği size değil, oyun terapistine bağlıdır. Artık daha iyi diyerek terapiyi yarıda bırakmak, sizlere her ne kadar zararlı gibi gözükmese de çocuğu olumsuz yönde etkiler ve eski şikayetlere ek olarak başka sorunlar da yaşamasına ortam hazırlayabilir.

Oyun Terapistinizle İletişimde Kalın ve Acil Durumlarda Görüşme Talep Edin.

Seans aralarında çocukla ilgili endişe verici bir durum olduğunda oyun terapistinizle iletişime geçerek özel bir görüşme talebinde bulunabilir, sorunları çocuğu gelecek yaşamında da etkileyecek travmatik bir boyuta gelmeden  daha az hasarla çok da kısa zamanda çözüme kavuşturabilirsiniz.

Seans Başlamadan 10 Dakika Önce Oyun Terapisti İle Görüşebilirsiniz.

Eğer iki seans arasında olanlardan terapistinize bahsetmek istedikleriniz varsa bunu seans başlamadan önce yapmalısınız böylece çocuğunuzun vaktinden almamış olursunuz ve terapist de bahsettiğiniz konular üzerinden daha net bir gözlem yapabilir.

Çocuk İstenmeyen Bir Hareket Sergilediğinde Onu Oyun Terapistine Şikayet Etmekle Tehdit Etmeyin.

Bu durum yalnızca çocuğun terapiden, oyun terapisti ile kurduğu güven temelli bağdan uzaklaştırır ve  bu terapi sürecini kötü yönde etkiler. Çocuk terapiyi bir ceza olarak kodlayabilir ve bu durum hayatı boyunca devam edebilir. Amaç çocuğa yardım etmekken bu yalnızca ona yeni bir sorun daha verir.

Hiçbir Değişim Olmadı, Kötü Davranışları Arttı, Fazla İçine Kapandı Gibi Şikayetleriniz Olduğunda Korkmayın, Unutmayın Ki Bu Bir Süreç.

Terapilerde zaman zaman kendiyle ve yaşadığı sorunlarla farklı boyutlarda defalarca karşılaşan çocuk bu duruma öfkelenebilir, bilinç düzeyine çıkan sorunu anladığı için sessizleşebilir ve kendi başına kalarak bunu pekiştirmek isteyebilir. 

Bunlar tamamen doğaldır ve korkulacak bir şey yoktur, çocuğunuzun yalnızca desteğinize ve zamana ihtiyacı var demektir. Çocuk problemle yüzleştikten sonra hızlı bir şekilde iyileşme sürecine girecektir.

Çocuğunuz için oyun terapisi ile dünyayı keşfediş sürecini başlatmak için online terapi randevusu alarak bizlerle iletişime geçebilirsiniz.