Kendini Gerçekleştiren Kehanet 

‘’Korktuğum başıma geldi!’’ ‘’Böyle olacağını biliyordum!’’ bunlar hepimizin günlük hayatımızda sıklıkla kullandığı cümleler. Peki hiç düşündünüz mü? aklınızdan geçenlerin başınıza gelmesi tesadüf mü yoksa yaşadığınız olayların öncesinde aslında sizin aklınızdan geçmesinin bir sebebi olabilir mi? Gelin psikolojinin sorumuza verdiği cevabı hep beraber inceleyelim: Kendini gerçekleştiren kehanet teorisi (Pygmalion etkisi).
Keyifli okumalar dileriz…

Kendini Gerçekleştiren Kehanet (Pygmalion Etkisi) Nedir?

Kendini gerçekleştiren kehanet teorisi sosyal psikoloji teorilerindendir ve en kısa haliyle; kişisel inanç ve beklentilerin o yöndeki davranışların ortaya çıkmasına sebebiyet vermesi olarak tanımlanabilir. 

Bu tanımı açacak olursak;

Kendini gerçekleştiren kehanet, bilinçaltımızda veya bilinçli olarak gerçekleşeceğini düşündüğümüz şeylerin davranışlarımızı olumlu ya da olumsuz şekilde etkilemesi ve o şeyin gerçekleşmesine yönelik etkilerinin olmasını ifade eder. Yani aslında kendini gerçekleştiren kehanet, bilinenin aksine; kişinin başına gelecekleri önceden bilmesinden değil, davranışlarının o yöne evrilmesindendir. 

Kendini gerçekleştiren kehanet, diğer adıyla Pygmalion etkisi, adını Yunan heykeltıraş Pygmalion’dan almaktadır. 

Kavrama adını veren Pygmalion, kadınlarla oldukça kötü tecrübeler yaşar ve bunun neticesinde ölünceye kadar evlenmeyeceğine dair kendine söz verir. Bu nedenle kadın düşmanlığıyla da tanınan Pygmalion, yalnızca hayalini kurduğu kadına sevgi besler ve onun bir heykelini yapmaya karar verir. Uzun çalışmalar sonucu gerçekten de tam olarak hayallerini süslediği kadının heykelini yapan Pygmalion heykelini o denli beğenir ki ona aşık olur. Heykeline Galatea adını veren Pygmalion her gün saatlerce Galatea’yı izler, ona hediyeler alır. Sonunda Galatea’ya olan aşkına dayanamayan Pygmalion Afrodit’e giderek ona Galatea gibi bir eş vermesi için yalvarmaya karar verir. Afrodit Pygmalion’un bu yakarışları karşısında çok etkilenir ve Galatea’yı canlandırmaya karar verir. Galatea’nın canlandığını gören Pygmalion oldukça mutlu olur ve Galatea’nın da kabul etmesiyle hemen evlenmeye karar verirler. Böylece Pygmalion’nun günlerce kafasında kurguladıkları gerçek olmuş; düşüncenin gücü ortaya çıkmıştır. 

Yunan mitolojisinin ünlü hikayelerinden olan Pygmalion’un hikayesi ile Pygmalion etkisi aslında ilk kez vurgulanmıştır ve sonrasında bilimsel çalışmalar da kendini gerçekleştiren kehaneti doğrulamıştır. 

Kendini Gerçekleştiren Kehanet (Pygmalion Etkisi) Nasıl Çalışır?

Kendini gerçekleştiren kehanet kulağa çok komplike gelse ve ilk defa duyanlar için gerçek olması zor gibi görünse de aslında basit bir mantık üzerine kurulmaktadır. Kişi bir şekilde, bilinçsiz de olsa kendi beklenti ve inançlarına göre hareket eder ve bu doğrultuda davranışlar sergiler. Dolayısıyla bu davranışların sonucunda da kişinin inandığı şeyler gerçekleşmeye başlar. 

Bu yalnızca olumlu inançlar için geçerli değildir. Zira düşündüğünüzde siz de başınıza olumsuz bir olay geleceğine inandığınızda kendinizi adeta o olaya hazırlayacak davranışlarda bulunduğunuzu ve sonucunda da gerçekten inandığınız ve beklediğiniz bu olumsuz olayın başınıza geldiğini fark edeceksiniz. 

Kendini Gerçekleştiren Kehanetin Örnekleri Nelerdir?

Kendini gerçekleştiren kehanet örnekleri biz farketmesek de günlük hayatta oldukça sık karşımıza çıkmaktadır. Bu örneklerin en sık karşılaşılanlarını sizler için derledik. 

• Bir öğrenci sınavda başarısız olacağı inancına kapılırsa söz konusu ders konusunda endişeli davranışlar sergiler ve bu endişe motivasyon kaybına neden olur. Sonuç olarak öğrenci o derste gerçekten de başarısız olur. 
• Bir kişi güzel olmadığı inancına kapılırsa öz güveni düşer ve bilinçdışı olarak sürekli güzel olmadığını kanıtlayacak davranışlar sergilemeye meyilli hale gelir. Sonuçta da kendini bir şekilde buna ikna eder ve görüntüsünü boşverir, bu boşvermişlikle gerçekten de bakımsız ve kötü görünmeye başlar.
• Bir patron bir çalışanının işte başarısız olacağına inanıyorsa gerçekten de onu diğer çalışanlarına nazaran daha detaylı gözlemler ve normalde göremeyeceği kusurların dahi farkına varır. Sonuç olarak çalışan da ayrımcılığa uğradığını hissederek çalışma hayatından soğur ve gerçekten de çalışmalarında başarısız olur. 
• Bir arkadaş grubundaki insanlardan biri diğerleri tarafından istenmediğine inanırsa bilinçsizce arkadaşlarının yalnızca olumsuz davranışlarına odaklanır, alınganlık yapar ve sonuç olarak arkadaşlık sürdürmesi zor birine dönüşeceğinden gerçekten de arkadaş ortamında istenmeyen birine dönüşür. 

Yukarıda bazı olumsuz örnekleri sıraladık ancak elbette kendini gerçekleştiren kehanet yalnızca olumsuz durumlarda geçerliliğini koruyan bir teori değil. İşte kendini gerçekleştiren kehanetin olumlu örnekleri:

• Üniversite sınavına girecek bir öğrenci istediği bölümü kazanacağına gerçekten inanır ve çevresindekiler tarafından da bu inanç ona verilirse zamanla motivasyonu yükselecek, çalışma isteği artacak ve dolayısıyla istediği üniversite ve bölüme girebilme şansını elde edecektir. 
• Kilo alabileceğine ya da kilo verebileceğine inanan kişi davranışlarını bu yönde düzenler ve bir süre sonra gerçekten istediği kiloya ulaşır.
• Hayatındaki kişiyle evleneceğine inanan kişi ilişki içinde karşı tarafın evililikten beklentilerini karşılamaya uygun bir kişiye dönüşebilir ya da bu yönde tavır sergileyebilir ve böylece gerçekten evlilik kararı alabilirler. 

Kendini Gerçekleştiren Kehanetin Olumlu ve Olumsuz Yönleri Nelerdir?

Elbette her şey gibi kendini gerçekleştiren kehanetin de olumlu ve olumsuz yönleri vardır. Ancak diğer birçok şeyden farklı olarak; kendini gerçekleştiren kehanetin olumlu ya da olumsuz yönlerinin aktif olması biraz da size bağlıdır. Zira hayatınızla ya da kendinizle ilgili genel olarak olumsuz düşünen biri iseniz ya da genellikle kötü ihtimallere odaklanıyorsanız Pygmalion etkisinin sizin için olumsuz bir kavrama dönüşeceğini söyleyebiliriz. 

Ama pozitif düşünce hayatınızın büyük bir bölümünü oluşturuyorsa ya da tabiri caizse bardağın dolu tarafından bakıyor ve başınıza gelmesi olası senaryolarda iyiliklere odaklanıyorsanız, Pygmalion etkisi sizin için oldukça faydalı ve tabi ki olumlu yönleri baskın olan bir etkiye dönüşecektir. 

Bu anlamda kendini gerçekleştiren kehanetin olumlu ve olumsuz yönlerini birer örnekle açıklayacak olursak: 

Örneğin; böcek fobiniz varsa ve gittiğiniz herhangi bir yerde mutlaka böcek göreceğinizi düşünüyorsanız aslında davranışlarınız buna doğru yönelir, beyniniz böceklere karşı daha duyarlı hale gelir ve siz gerçekten de her gittiğiniz yerde mutlaka böcek görürsünüz. Çünkü böceklerin olma olasılığı olan yerlere bakıyorsunuzdur. Yani kendini gerçekleştiren kehanet nedeniyle başınıza gelmesini istemeyeceğiniz bir olay başınıza gelmiş olur. 

Bu aslında kendini gerçekleştiren kehanetin olumsuz yanıdır. Oysa böcek fobisi olan bir insan olarak; böcek göreceğinize emin olup böcek aramak yerine hayatın olağan akışına odaklanıp anda kalabilseniz, normalde bulunduğunuz yerlere o böcek belki hiç gelmeyeceğinden, günü böcek görmeden bitirebileceksiniz. 

Öte yandan; diyelim ki hep çok çekici bir insan olduğunuza inandınız. Zamanla öz güveniniz gerçekten gelişir. İnsanlarla kolay iletişim kurabilirsiniz. Davranışlarınız da bu yönde evrilir ve gerçekten çekici bir insan olmaya başlarsınız. İşte bu gibi haller de kendini gerçekleştiren kehanetin olumlu yanlarıdır. 

Yani aslında Pygmalion etkisinin olumlu veya olumsuz bir hal almasının size bağlı olduğunu söyleyebiliriz. 

Kendini Gerçekleştiren Kehanet ve Eğitim Arasındaki İlişki Nedir?

Eğitim hayatında başarılı olacağına dair inancı olan bir öğrenci ve başarısız olacağına dair inancı olan bir öğrenciyi ele alalım. 

Bu iki öğrenciden başarılı olacağına inancı olanın davranışları gerçekten de bir süre sonra başarıya yönelir, motivasyonu ve başarılı olacağı konusundaki öz güveni artar, bir konuyu anlamadığında buna şaşırır ve onu araştırır, kafası karıştığında öğretmene sorular sorarak konuyu iyice kavrar ve etrafındakiler tarafından da başarılı bir öğrenci olarak anılmaya başlar; diğer öğrenci için ise tüm bunların aksi gerçekleşir. 

Öğrenci başarısız olacağına inanır, bu yönde davranır, motivasyonu düşer, zaten başarısız olacağını düşünüyor olduğu için bilmediği konuları araştırma yoluna gitmez, anlayamayacağına inandığı için öğretmenine sorular sormaz, yapamayacağına inandığı için yapmayı ve başarılı olmayı denemez ve sonucunda da gerçekten başarısız bir öğrenciye dönüşür. 

Bu örnek herhangi bir ders özelinde de gerçekleşebilir. Dolayısıyla eğitim gibi başarı ve gelişim odaklı bir konuda kendini gerçekleştiren kehanetin büyük bir yeri olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. 

Kendini Gerçekleştiren Kehanetin İş Yaşamındaki Etkisi Nedir?

Kendini gerçekleştiren kehanetin sık karşılaşılan örneklerinden söz ederken de değindiğimiz gibi; çalışma hayatı da oldukça etkiye açık alanlardandır. 

Zira bir iş dalında başarısız olacağına inanan birinden başarı beklenemeyeceği gibi başarılı olacağına gerçekten inanan birinin de o iş alanında başarısız olduğuna nadiren rastlanacaktır. 

Dolayısıyla herhangi bir projede, verilen bir görevde başarılı olacağına inanmak ve etrafındakilerden de o güveni almak bir çalışanı başarıya götüren yollardandır. 

Başarısız olacağına inanılan bir çalışana o yönde davranılır ve motivasyonu kırılarak başarısızlığa sürüklenir. Kendisinin başarısız olacağına inanan çalışan; işin altından kalkmak adına yapması gereken şeyler konusunda çekingen kalır, başarısız olacağına inandığından yardım istemeye ve bu görevin kendisinde olduğunu söylemeye bile çekinebilir, zaten başaramayacağını düşündüğü bir iş için başarmanın yollarını aramaz. 
Başarılı olacağı inanılan çalışana ise sürekli o yönde davranılır ve motivasyonu yükseltilir. Bir işi başaracağına inanan bir çalışan, kendisini gösterebileceği alanlarda sorumluluk altına girmekten kaçınmaz ve başarılı olacağı inancı ve motivasyonu ile sürekli araştırma ve kendisini geliştirme halindedir. Başarısızlık inancı olmadığı için boşvermez ve yapamadığında bile buna anlam veremeyerek yapabilinceye kadar tekrar dener. 

Kendini Gerçekleştiren Kehanet ve İlişkiler Arasındaki İlişki Nedir?

Bir insan ikili ilişkilerde veya genel olarak insan ilişkilerinde iyi olmadığına, asosyal bir kişiliği olduğuna inanırsa davranışları zamanla bu yönde evrilir, insanlardan uzaklaşır, kendi içine kapanır ve bir süre sonra aslında gerçekten asosyal bir insan olduğuna kendini ve çevresindekileri bu davranışlarıyla ikna etmiş olur. Böylece ilişkileri konusunda kendini gerçekleştiren kehanet etkisi ortaya çıkmış olacaktır.

Aynı şekilde bir insan iyi bir arkadaş ya da iyi bir partner olduğuna inanıyorsa da davranışlarını bu yönde değiştirir ve zamanla gerçekten kendisi ve çevresindekiler o kişinin iyi bir arkadaş ya da iyi bir sevgili olduğu konusunda hemfikir olunur. 

Eğer karşısındakinin kendisi için doğru kişi olduğuna inanıyorsa algıları bu yönde açık olur ve kendisine karşı yapılan iyi şeyleri asla kaçırmaz ve ‘doğru kişi olduğunu biliyordum’ diye iyice emin olur. Doğru partner olduğuna inandığı karşısındaki kişi ise kendisinden yana duyulan bu memnuniyeti fark eder ve yapmakta olduklarını severek yapmaya devam eder. Bu da kendini gerçekleştiren kehanetin olumlu etkisidir. 

Kendini Gerçekleştiren Kehanet ve Ön Yargı Arasındaki İlişki Nedir?

Ön yargı aslında genel anlamıyla herhangi bir olay ya da kişiyle alakalı yeterli düzeyde bilgi edinmeden kesin bir düşünceye kapılma durumudur. 

Bir insanı yeterince tanımadan onun bencil bir kişi olduğuna ikna olmak, bir aktiviteyi henüz deneyimlemeden o aktivitede başarısız olacağına inanmak gibi örnekleri bulunan ön yargı; aslında kendini gerçekleştiren kehanetin olumsuz etkilerinin çıkış noktasıdır. Zira birinin bencil olduğuna henüz onu tanımadan inanırsak o kişinin yalnızca bu düşüncemizi kanıtlayacak davranışlarına odaklanırız ve zamanla da aksine ikna olmak oldukça zor olur. 

Böylece o kişi bizim gözümüzde gerçekten de bencil birine dönüşür. Ne yaparsa yapsın sadece bencillik aradığımızı fark ettiğinde ise artık bizim için çabalamaktan vaz geçer ve sonunda bize karşı gerçekten özensiz davranışlar sergilemeye başlar.

Kendini Gerçekleştiren Kehanet ve Motivasyon Arasındaki İlişki Nedir?

Kendini gerçekleştiren kehanetin olumlu anlamda en büyük etkilerinden biri de kişiye motivasyon kazandırmaktır.

Olumlu düşüncesi davranışlarının bu yönde evrilmesiyle gerçeğe dönüşen, yani aslında kendini gerçekleştiren kehanet etkisinden fayda gören bir kişi; bu konuda ve bağlantılı diğer konularda da motive bir hale gelir ve oluşan bu döngü ile bu kişi üzerindeki Pygmalion etkisi de artar. 

Örneğin matematikte başarılı olacağına inanan bir öğrencinin davranışları bu yönde değişir, öğrenci motive olur, böylece kendini gerçekleştiren kehanet etkisi ortaya çıkar ve öğrenci bir şeyi yapamadığında o şeyi yapamıyor oluşuna şaşırarak eksikliklerinin üzerine düşer, matematik sınavlarından iyi notlar almaya başlar sonucunda da öğrencinin matematik konusundaki motivasyonu daha da artar. 

Kendini Gerçekleştiren Kehanet ve Depresyon Arasındaki İlişki Nedir?

Hayatınız boyunca başınıza hep kötü şeyler geleceğine inandığınızı hayal edin. Ya da bir anlığına çok çirkin, başarısız, asosyal vb. kötü görünen sıfatların hepsine sahip olduğunuza ikna olduğunuzu düşünelim. Böyle bir durumda kendini gerçekleştiren kehanetin olumsuz etkileri sizin üzerinizde oluşmaya başlar ve zamanla davranışlarınızın bu düşüncelerle paralel ilerlemesi sonucu tabiri caizse düşünceleriniz gerçeğe dönüşmüş olur. 

Bu inançlar ve kendinizle ilgili kötü inançlarınızın bir bir gerçek olması ise sizi depresyonun kucağına doğru sürükleyebilir. Bu nedenle depresyon gibi bir psikolojik bozuklukla bu denli yakından ilişkili olduğundan, kendini gerçekleştiren kehanetin olumsuz etkilerini en aza indirmeniz psikolojik sağlığınız açısından da oldukça önemlidir. 

Kendini Gerçekleştiren Kehanet ve Öz Güven Arasındaki İlişki Nedir?

Öz güven ve kendini gerçekleştiren kehanet birbiriyle oldukça yakından ilişkilidir ve ikisi arasında müthiş bir döngü vardır. Biraz düşününce siz de gerçekten öz güveninizin yüksek olduğu konularda daha iyi olduğunuzu öz güveninizin düşük olduğu konularda ise sanki sürekli kendinize neden öz güveninizin düşük olduğunu kanıtlarcasına hareket edip sonra da gerçekten başarısız olduğunuzu fark edeceksiniz. 

Başarılı olduğumuz konularda öz güvenli oluruz anlayışına bir de tersten bakarsak, öz güvenli olduğumuz konularda başarılı oluyoruz diyebilir miyiz aslında? 

İşte; kendini gerçekleştiren kehanet aslında tam da bu noktada devreye giriyor ve öz güvenimizin yüksek olduğu konularda davranışlarımızın başarı odaklı evrildiğini ve sonucunda da başarıya ulaştığımızı söylüyor. Elbette burada bir döngü başlıyor ve başarılı olduğumuz bu konuda da öz güvenimiz daha da artıyor.

Öz güveniniz ve motivasyonunuzu yükseltmek için çalışmak, ön yargılarınızdan arınmak üzere destek almak ve daha pozitif düşünebilmek adına profesyonel destek almak isterseniz Psikologofisi.com’da her zaman size destek vermek için hazır olan ve sizi anlayacak psikologlar var. Yalnız değilsiniz.