Şema Terapi Nedir? Nasıl Uygulanır?

Şema Nedir?

Şema zihnin en küçük işlevsel parçasıdır. Anılardan, bedensel duyumlardan, duygulardan ve bilişlerden oluşur. Kendimizi, diğerlerini ve dünyayı algılarken kullandığımız temel inançlardır. Şema terapinin amacı; hastaların uyum bozucu şemalarını, başa çıkma tepkilerini ve modlarını değiştirerek, temel ihtiyaçlarına ulaşmada yardım etmektir.

Şemalar terapideki anlamı dışında bakıldığında hayatımızı kolaylaştırmak, bizi belirsizlikten kurtarmak, her durumda her şeyi yeni baştan öğrenme zahmetinden kurtarmak gibi işlere yarar. Ancak geliştirdiğimiz şemalar her zaman bizi mutlu etmeyebilir, işimize yaramayabilir, olumsuz ve uyumsuz şemalar da geliştirebiliriz.

Şema kavramı şema terapide çocukluk döneminde çevreyle uyumu bozan, kişinin bilişinde oluşmuş belirli kalıpları ifade eder. Uyum bozucu şemalar kendimizle ilgili negatif inançlarımız olarak tanımlanır. Şemalar zamanla katı, değişmez, koşulsuz kabul edilen değerlendirmeler haline gelirler. Bu özellikleri nedeniyle şemalar gittikçe güçlenir, değiştirilmeleri daha zor hale gelirler. Bu inançlar özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde yaşanan kötü olaylardan etkilenir. Çocukluktaki çekirdek duygusal ihtiyaçların karşılanmaması uyumsuz şemalar geliştirmeye neden olur. Yetişkinlik dönemi ve sonrasında bu inançlar karşımıza çıkarak işlevselliğimize zarar verebilir.

Alanında uzman kadrosuyla Psikolog Ofisi, bütün psikolojik rahatsızlıkların üstesinden gelebilmeniz için yanınızdadır. Psikolojik destek süreçlerini en modern yaklaşımla ele alan Psikolog Ofisi, en hızlı ve en doğru çözümleri sunar. Bu sayede, nerede olursanız olun, sadece 1 dakika içerisinde dilediğiniz psikologdan online terapi alabilirsiniz.

Şema Terapi Nedir?

Jeffrey Young tarafından geliştirilmiş olan şema terapi modeli, erken dönem yaşantıların, yetişkinlik dönemindeki etkilerinin bulunmasına ve değişimine odaklıdır. Jeffrey Young şema terapiden şu şekilde bahseder: ‘’Şema terapi, değiştirilmesi zor, çocukluk ve ergenlik döneminde belirgin kökenleri bulunan psikolojik rahatsızlıklar için tasarlanmış, bilişsel, davranışçı, kişiler-arası ve yaşantısal teknikleri birleştiren, bütünleştirici bir teori ve terapi yaklaşımıdır.’’

Şema terapi, pek çok psikoterapi ve gelişim modelini işlevsel bir şekilde bir araya getiren bütüncül psikoterapi modelidir. Şema terapi, insanı ve sorunlarını anlamaya ve bu sorunlara çözüm üretmeye çalışırken, çok geniş bir bakış açısı kullanmaktadır. Çıkış amacı, kişilik bozukluklarına çözüm bulabilmektir. Ancak şema terapi şu anda kronik depresyon, çocukluk travmaları, suçlular, yeme bozuklukları, çift çalışmaları, madde kullanımı gibi klinik problemler ve bozukluklarda da uygulanmaktadır. Şema terapi insani bir yaklaşımdır. İnsanları hasta olarak nitelemek yerine bu durumu normal olarak görür. Buna göre hepimizin şeması, bu şemalarla baş etme yöntemleri vardır.

Şema Alanları ve Şemalar

Uygun şekilde giderilemeyen her ihtiyaç, belirli bir şema alanı oluşturur. Yaptığı çalışmalarla Jeffrey Young, şemaları 5 alan ve 18 başlık altında topladı:

Ayrılma ve Dışlanma (Reddedilme) Alanı

Diğerlerine güvenli bağlanma ihtiyacının giderilememesiyle ortaya çıkan şemalar daha çok bu alanda toplanır. Bu alandaki şemalara sahip olan kişiler, güven, istikrar, huzur, sevgi, paylaşım gibi ihtiyaçlarının giderilmeyeceğini, şu anda giderilse bile bunun geçici olduğunu düşünürler. Bu şemalar daha çok, mesafeli, soğuk, dışlayıcı, dengesiz, güven vermeyen aile ortamlarında oluşurlar.

Terk Edilme Şeması: Bu şemadaki temel inanç, birlikte olunan insan tarafından terk edileceği yönündedir.

Kuşkuculuk/Kötüye Kullanılma Şeması: Bu şema her an, diğer insanlardan şu ya da bu şekilde zarar görme ihtimalini içerir.

Duygusal Yoksunluk Şeması: Normal duygusal ihtiyaçların diğerleri tarafından yeterince karşılanmayacağı beklentisi, inancıdır.

Kusurluluk/Utanç Şeması: Bu şemadaki insanlar nedenini tam anlayamadıkları bir şekilde kendilerini kusurlu hissederler.

Sosyal İzolasyon Şeması: Bu şema insana kendini diğer insanlardan farklı ve ayrı; grupların dışında hissettirir.

Zedelenmiş Özgürlük (Bozulmuş Özerklik ve İş Yapma Becerisi) Alanı

Bu alan, zorluklarla aktif mücadele etme, iş başarma, tek başına kalma, sevilen birisinden ayrı kalma, bağımsız çalışma gibi alanlarda yetersizlik inanç ve tutumlarıyla karakterizedir. Aile kökeninde, küçük düşürücü, yetersiz hissettirici, bağımlılığı teşvik edici, aşırı koruyucu tutumlar vardır.

Bağımlılık/Yetersizlik Şeması: Kişi günlük hayatını tek başına idame etmekte zorlanır. Önemli kararlar almakta ciddi sıkıntılar yaşar. Alacağı kararın ya da yapacağı şeyin yanlış olduğunu düşünür. Çaresizlik yoğun yaşanan bir duygudur.

Dayanıksızlık Şeması: İnsanın her an bir felaketle karşılaşma korkusu, beklentisidir.

Yapışıklık Şeması: Kişi bir ya da daha fazla kişiye aşırı duygusal bağlılık hisseder. Kendini o kişilerden ayrı tek başına bir birey olarak düşünemez.

Başarısızlık Şeması: Kişinin başarısız olduğuna ve bundan sonra da başarısız olacağına duyduğu inançtır.

Zedelenmiş/Zayıf Sınırlar Alanı

Gerçekçi hedefler ve kendini kontrol etme ihtiyacının giderilememesiyle oluşan bir şema alanıdır. Bu alandaki şemalar, kişisel sınırlar, kişisel sorumluluklar ve uzun soluklu davranışları sürdürmedeki yetersizliklerle ilgilidir. Bu şema grubundaki kişiler başkalarının hakkına saygı duymada, iş birliğinde ve kişisel amaç oluşturmada zorluk yaşarlar. Bu şemaların tipik aile özellikleri, aşırı hoş görülü, şımartıcı tutumlar sergilemesi; çocuğa yaşına uygun sorumluluklar yüklememesi, üstünlük hissi uyandıracak tavırların takınılmasıdır.

Haklılık/Görkemlilik Şeması: Şema bir haklılığı ve üstünlüğü içerir. Her durumda, çatışmada kişi kendini haklı görür. Kişinin empati duyguları gelişememiştir. Güç ve yetki kazanmaya; üstünlük sağlamaya aşırı bir odaklanma olabilir.

Yetersiz Öz Denetim Şeması: Kişisel hedefler oluşturma ve bunlara ulaşmada gerekli olan işleri yapmaktan kaçınma söz konusudur.

Başkaları Yönelimlilik Alanı

Gereksinim ve duyguların ifade ihtiyacının giderilememesiyle oluşan şemaların toplandığı bir alandır. Bu şema alanının temel özelliği, kişinin kendi ihtiyaçlarının giderilmemesine rağmen, sevgi ve onaylanmak, olumsuz tepkilerden kaçınmak için karşı tarafın istekleri, duyguları ve beklentileri üzerine aşırı odaklanmasıdır. Bu şemadaki insanlar genelde kendi öfke ve isteklerinin farkında olmazlar. Tipik aile kökenleri, ilgi, sevgi ve onaylanmanın şarta bağlı olduğu tutumlardır. Bu ailelerde ebeveyn ya da bakım veren kişinin istekleri her zaman çocuğunkilerden önde olmuştur.

Boyun Eğicilik/Geri Çekilme Şeması: Kişinin kararları, denetimi, son sözü, kontrolü başkasına bırakma zorunluluğu hissetmesidir. Burada amaç, öfkeden, karşı tepkiden veya terk edilmekten kaçınmaktır.

Kendini Feda Etme Şeması: Kişinin, kendi memnuniyetinin pahasına da olsa başkalarının ihtiyaçlarını öncelemesi; başkalarının ihtiyaçlarını giderebilmek için aşırı çaba sarf etmesidir

Onay Arama Şeması: Bu şema, kişinin başkalarının onayını alma, kabulünü ve ilgisini kazanmaya karşı aşırı hassasiyeti ile karakterizedir. Bu kişiler ortama uygun davranmaya çok dikkat ederler.

Aşırı Duyarlılık ve Baskılama Alanı

Bu alan kendiliğindenlik ve oyun ihtiyacının giderilememesi ile oluşan şemaları içine alır. Bu alanda, kişinin duygu ve dürtüleri üzerinde aşırı bir denetim vardır. Buradaki amaç yanlış yapmaktan kaçınmak ve beklentileri yerine getirebilmektir. Mutluluk, kendini ifade etmek, rahatlamak çok önemli değildir. Tipik aile kökeni mükemmeliyetçi ve baskıcıdır.

Karamsarlık/Hataya Katlanamama Şeması: Hayatın kötüye gideceğine dair bir inanç vardır. Hayatta olumluluklardan ziyade olumsuzluklar üzerinde durulur.

Duyguları Bastırma/Aşırı Sorumluluk Şeması: Doğal davranış ve dürtülerin sürekli ve aşırı bir baskı altında tutulması ile karakterizedir. Baskılamadaki amaç, yanlış yapmaktan, eleştirilmekten, kabul görmemekten, dürtülerini kontrol edememekten kaçınmaktır.

Yüksek (Acımasız) Standartlar/Aşırı Eleştirellik Şeması: Davranışlarda ve iş başarmada mükemmele ulaşma isteği temel belirleyicidir. Ancak buradaki mükemmellik asla gerçekleştirilemeyecek bir hedeftir.

Cezalandırıcılık (Acımasızlık) Şeması: Bu şema yapılan hiçbir yanlışın cezasız kalmaması gerektiği ile karakterizedir.

Şema ile Başa Çıkma Biçimleri

İnsanlar uyum bozucu şemalarıyla çok farklı şekilde başa çıkabilirler. Bu farklı başa çıkma biçimlerini en genel anlamda 3 kategori altında toplayabiliriz.

Şema Teslimi: Şemaları kuvvetlendirecek tutumların takınılmasını ifade eder.

Şema Kaçınması: Şemadan ve şemanın ortaya çıkaracağı rahatsız edici duygulardan kaçmak için kişinin uyguladığı düşünsel, duygusal ve davranışsal yöntemlerdir.

Şema Aşırı Telafisi: Şemanın tam tersi davranışları ortaya koymaktır.

Şema Terapinin Amaçları

• Danışanda erken dönemdeki karşılanmamış ihtiyaçların göstergesi olan korku, üzüntü veya yalnızlık hisleri oluştuğunda bunlarla baş edebilecek duruma getirmek
• İşlevsiz baş etme yöntemlerini azaltmak ve bu şekilde danışanın kendi duygusal dünyası ile kopukluk yaşamadan bağlantı kurmasını sağlamak
• Danışan kızgın çocuk moduna girdiğinde oluşan ani tepkilere sınır koymak ve bu danışanın duygularını daha etkin şekilde ifade etmesini sağlamak
• Danışanda cezalandırıcı veya talepkar ebeveynler çerçevesinde ortaya çıkan kendini eleştirme veya cezalandırmaları azaltmak, böylece danışanı kendini daha şefkatle kabul eden, hataları tolere edebilen ve gerçekçi amaçlar, beklentiler edinen bir hale dönüştürmek

Şema Terapinin Aşamaları

Şema terapinin yukarıda belirtilen amaçlara ulaşması için gerekli olan aşamalar şunlardır:

• Bağ kurma ve duygu düzenleme 
• Duygulanımı düzenleme
• Başa çıkma becerileri oluşturma
• Uyum bozucu inançları yok etme
• Şema inançları değişimi
• Cezalandırıcı ve talepkar ebeveynler ile mücadele etme
• Sınır koyma
• Krizleri idare etme
• Kızgın çocuğa işlevselliğini arttırıcı yön verme
• Özerklik
• Bireyleşme
• Sağlıklı ilişkiler geliştirme
• Aşamalı şekilde terapiyi sonlandırma

Şema Terapi’nin Uygulandığı Hastalıklar

• Narsistik Kişilik Bozukluğu
• Şizoid Kişilik Bozukluğu
• Antisosyal Kişilik Bozukluğu
• Depresyon
• Obsesif Kompulsif Bozukluk
• Uzun süreli ilişki problemleri
• Katı düşünme ve davranışlar

Şema Terapi Ne Kadar Sürer?

Şema terapi, uzun soluklu bir terapi sürecini kapsar. Genellikle 1-3 yıl süresince haftalık seanslarla terapi süreci devam eder. Ancak danışanın ihtiyacına göre seans sıklığı ve terapi sürecinin süresi değişebilir. Bazen bazı danışanlarla bir yıl gibi bir sürede terapi sonlandırılabilirken, bazen bu süre üç yılı aşmaktadır. Seans süresi ise ortalama olarak 40 dakikadır.

Online terapi almak, uzmanlarımız ve platformumuz hakkında daha fazla bilgi edinmek için 15 dakikalık ücretsiz seanslarımıza hemen başvurabilirsiniz.

Şema Terapi Hakkında Sık Sorulan Sorular

Şema terapi kimlere uygulanır?

Uyumsuz şemaların yol açabileceği kişilik bozuklukları, depresyon, OKB, katı düşünceler ve davranışlar gibi durumlarda uygulanabilir.

Şema terapi hızlı sonuç verir mi?

Hastanın durumuna göre değişmekle birlikte süreç 1 ile 3 yıl arasında sürebilirken seans süresi ortalama 40 dakikadır.

Şema terapi etkili bir yöntem midir?

Özellikle gelişimsel olarak kanıtlanmış teorilere dayandığından ve kişilik bozuklukları konularında etkisi yüksek olduğundan dolayı şema terapi etkili bir yöntem olarak görülmektedir.

Şema Terapi Hakkında Kitap Önerileri

• Şema Terapi Ayırıcı Özellikler- Jeffrey E. Young
• Uygulamada Sema Terapi: Şema Mod Yaklaşımına Giriş Rehberi- Gitta Jacob, Arnoud Arntz
• Mındfulness ve Şema Terapi Uygulama Rehberi- Ger Schurink, Michiel van Vreeswijk, Jenny Broersen
• Sınır Kişilik Bozukluğu İçin Şema Terapi- Hannie van Genderen, Arnoud Arntz
• Çocuk ve Ergenler İçin Şema Terapi- Ida A. Shaw, Neele Reiss, Joan M. Farrell