Yüceltme Savunma Mekanizması Nedir? Olumsuz Duygulardan Yaratıcı Güce

Aslında hemen hemen hepimizin hayatında bir örneğini tanıyor olduğumuz bir savunma mekanizmasını ele aldık bugün içeriğimizde.
Yüceltme mekanizması olarak savunma mekanizmaları arasında yer alan bu davranış biçiminde; kişiler yaptıkları işi ne kadar basit, ufak veya etkisiz bile olsa dünyada bir örneği daha olmayan, çok zorlu, çok gerekli ve çok özel olarak lanse ederler. 
Bir düşünelim, illa ki hayatlarımızda yaptıkları en ufacık şeyi bile karşılığında ödül istercesine büyüterek abartan ve bunu her seferinde, yaptığı her iş için yapan biri veya birileri vardır. Bu kişilerin başlarına gelen herşey çok önemli ve benzersizdir, akıllarına gelen her fikir o anda en yapılması gereken ve herkesi kurtaracak olandır, hatta yapmadıkları veya yapmak istemedikleri şeyler bile ‘iyi ki de yapmamış, çünkü yapmaması şöyle güzel şeyler içinmiş ve çok da işe yaramış’ olur. Ya da belki de sadece bu şekilde görmek ve duymak isterler…
İşte yazımızın konusu da tam olarak bu. Yüceltme mekanizması nedir, nasıl işler, olumlu ve olumsuz yanları nelerdir? Biz çok severek yazdık, umarım sizler de aynı şekilde keyifle okursunuz. O halde başlayalım…

Yüceltme Nedir? 

Freud tarafından geliştirilen psikanaliz teorisinde savunma mekanizmalarından yüceltme ve bastırma mekanizmalarının da yeri bulunmaktadır. 

Bastırma mekanizması kişinin kabul etmesi zor olayları bilinçaltında baskılaması iken yüceltme mekanizması, bir kişinin başına gelen her türden olayı yüceltmesi, fazla olumlaması ve hizmet ettiği amaçtan daha yüce bir amaca hizmet ediyor olarak algılamasıdır. 

Kişinin kendi yaptığı bir iş ya da başına gelen bir olayı toplumsal olarak daha kabul edilebilir, daha güzel, daha faydalı, daha önemli bir noktaya çekme çabası olarak açıklayabileceğimiz yüceltme mekanizması, egonun zedelenmesinin önüne geçme gayesinden ileri gelmektedir. 

Freud’un Psikanalitik Teorisinde Yüceltme 

Freud’un psikanalitik teorisinde yüceltme mekanizmasının yerinin anlaşılması açısından öncelikle psikanaliz teorisinin anlaşılması oldukça önemlidir. 

İnsan davranışlarının bilinçaltı odaklı olduğunu ve bilinçaltının davranışlara olan müthiş etkisini merkeze alan psikanalitik teori; ego, süperego ve id kavramlarını açıklayan, kelime anlamıyla da insan ruhunun analizini ifade eden bir teoridir. 

Kişilerin davranışlarının bilinçaltında bastırılan çatışma ve duygulardan etkilendiğini ifade eden psikanalitik teori bu yönüyle bastırma mekanizması ile etkileşimdedir. Öte yandan sağlıklı bilinç durumunu korumak için egonun süperego ve id’i dengelemesi yani egonun sağlığı oldukça önemlidir. 

Yüceltme mekanizması tam olarak burada devreye girer. Yüceltme mekanizması, yukarıda detaylı açıkladığımız çalışma şekli ile egoyu besler ve böylece süperego ve id dengesinde rol oynar. Zira yüceltme mekanizması, kişinin başına gelen en sıradan olayları dahi daha önemli, daha kabul görebilir ve daha güzel bir noktaya çekmesi belirtileri ile özdeşleşmiştir ve böylece kişinin egosunun tatmin olmasına yardımcı olur. Dolayısıyla, Freud’un geliştirdiği psikanalitik teorinin yüceltme mekanizması ile olan yakın ilişkisi ego, süperego ve id dengesinde kendini göstermektedir. 

Yüceltme Mekanizması Nasıl İşler? 

Yüceltme mekanizması, tıpkı diğer savunma mekanizmaları gibi, insan zihninin, başına gelen kötü bir olay ya da hissettiği bir duyguyu tabiri caizse daha çekilir hâle getirmesi için geliştirdiği bir yoldur. 

Yüceltme mekanizması çoğu zaman iradeden bağımsız olarak, yani bilinçsizce işler. İşleyiş şeklinin bilinmesi ise bu mekanizmanın özellikle uzun vadede meydana getirdiği negatif etkiler ile baş edebilmek açısından önemlidir. 

Yüceltme mekanizması, kişinin olumsuz bir olay ile karşı karşıya kalması ya da istemediği bir duyguyu hissetmesi durumunda devreye girer. Yüceltme mekanizmasının devreye girmesi ile hissedilen duygu ya da başa gelen olay toplum tarafından daha kabul edilebilir ve daha önemli bir şekle sokulur ve zihin bu olayı adeta gözünde büyütür. Yüceltme mekanizmasının işlemesi ile en sıradan olaylar oldukça önemli bir olaymış gibi, başa gelen negatif olaylar aslında pozitif ve sağlıklı olaylar gibi, en acı olaylar dahi aslında yalnızca ilham verici bir olay gibi algılanır. Kişi ayrıca burada başına gelen olumsuz olayları toplum adına yararlı, olumlu ve kendini geliştireceği faaliyetlere de dönüştürebilir. 

Spor, Sanat, Yazarlık ve Diğer Yaratıcı Alanlarda Yüceltme Örnekleri

Yüceltme mekanizması hem işleyiş şekli hem de egoya hizmet edişi ile bireyin yaratıcı yönünü besler ve sanat, yazarlık, şairlik gibi yaratıcılık gerektiren alanlarda faydalı olur. Yüceltme mekanizmasının bu yönünü birkaç örnek ile açıklayacak olursak:

• Şiddete ve saldırganlığa meyilli birinin bu özelliklerini yüceltme mekanizması ile yöneterek boksör olması
• Travmatik bir geçmişe sahip bir kişinin kendisini yazarak ifade etmesi ve bu sayede yazar olması
• Melankolik bir kişinin şiirleri ile bu melankoliyi dışa vurması
• İçsel karışıklıklar yaşayan ve zihnininde çatışmalar olan bir kişinin resimleri ile bunu yansıtıp oldukça iyi soyut resimler çizen çok başarılı bir ressam olması

Yüceltme ile Diğer Savunma Mekanizmaları Arasındaki Farklar

Savunma mekanizmalarının işleyiş şekilleri genel olarak birbirine benzer. Kişi başına gelen olumsuz bir olay ya da hissettiği negatif bir duygu karşısında bilinçsiz olarak korumaya geçer ve bu olayı daha kabul edilebilir bir hâle getirir. 

Bunu kimi zaman inkar ederek, kimi zaman karşıdakine yansıtarak, kimi zaman da tamamen baskılayarak yapar. İşte savunma mekanizmalarının birbirlerinden ayrıştığı temel nokta aslında insan zihninin bu kabul edilebilirliği sağlayış şeklidir. 

Yüceltme mekanizmasını diğerlerinden ayrıştıran ise zihnin bu negatifliği tamamen pozitif bir noktaya çekmesidir. Diğer savunma mekanizmalarında bazı zamanlar var olan negatif olgu baskılanır, kimi zaman daha da negatif algılanır ve kimi zaman inkar edilirken; yüceltme mekanizmasında bu olgu pozitif bir yöne çekilir ve bir noktada bu yüceltme insan ruhunu ve yaratıcılığı besleyen, egoya iyi gelen bir mekanizmadır. 

Dolayısıyla yüceltme mekanizmasının, kısa vadede kişiye olan olumlu etkisi ile de diğer savunma mekanizmalarından ayrıştığı söylenebilir. Yüceltme mekanizmasının diğer mekanizmalardan farklı olabilecek olan bir özelliği de toplumun kültürlü ve entelektüel denebilecek kesiminde görülme eğiliminin daha fazla olmasıdır. 

Toplumsal Normların Yüceltme Mekanizması Üzerindeki Etkisi 

Toplumsal normlar; cinsiyet kimliği, öz güven, psikolojik sağlık ve diğer birçok olgu üzerinde etkili olduğu gibi, savunma mekanizmaları üzerinde de oldukça etkili olabilmektedir. Öyle ki toplum tarafından yargılanacak olma düşüncesi ile toplumca negatif görülen olaylar var olduğunda inkar, baskılama gibi savunma mekanizmaları geliştirilmesi; hislerinin toplumca kabul görmeyeceğini bilen birinin karşıt tepki kurma mekanizması geliştirmesi gibi örnekler, toplumsal normların kişilerin geliştirdiği savunma mekanizması üzerindeki etkisini göz önüne sermektedir. 

Yüceltme mekanizması da tıpkı diğer mekanizmalar gibi toplumsal normlardan etkilenmeye oldukça açıktır. Özellikle toplumun entelektüel çevrelerinde bir kişinin başına gelen negatif bir olay karşısında normal bir yas süreci geçirmesinin dahi çevresi tarafından güçsüz olarak yaftalanmasına ve toplumca zayıf halka olarak anılmasına neden olacağının farkında olması bu kişinin, çoğunlukla bilinçsizce yüceltme mekanizması geliştirmesini ve başına gelen tüm olumsuzlukları yüceltme mekanizması ile pozitif bir noktaya çekmesine neden olacaktır. 

Yüceltmenin Olumlu ve Olumsuz Yanları

Yüceltme savunma mekanizması, diğer savunmalar ile kıyaslandığında daha olumlu yanlara sahip olarak nitelendirilebilirse de elbette olumsuz yanları da bulunmaktadır. Dolayısıyla yüceltme mekanizması hakkında fikir sahibi olmak isteyen bir kişinin, bu mekanizmanın hem olumlu yanlarını hem de olumsuz yönlerini bilmesi gerekmektedir. Öncelikle yüceltme mekanizmasının olumlu yanlarını açıklayacak olursak:

• Yüceltme mekanizması, kişinin başına gelen olayları toplum için faydalı ve kişisel gelişimine katkıda bulunan aktivitelere yönlendirmesini sağlayabilir. 
• Yüceltme mekanizması, kişinin yaratıcı yönünü ve sosyal zekasını besleyen bir mekanizma olabilecektir. 
• Yüceltme mekanizması ile kişi egosunu besleyebilir ve böylece id ile süper ego dengelenerek benlik ve psikolojik sağlık iyileştirilebilir. 

Ancak tüm bu olumlu özelliklerin yanında yüceltme mekanizmasının bazı olumsuz yanları da bulunmaktadır. Bu yanları şöyle sıralayabiliriz:

• Yüceltme mekanizması, her ne kadar kişinin egosunu beslemesine yardımcı olabilirse de sık kullanıldığında ve uzun vadede egonun sağlıksız gelişmesine ve kişinin egoist bir çerçeveye bürünmesine neden olabilir. 
• Kişi yüceltme mekanizmasını yoğun olarak kullandığında olumsuz olguları objektif olarak değerlendiremeyecek ve olaylardan alması gereken dersleri alamayacaktır. 
• Yüceltme mekanizması kişinin samimiyetsiz ve içten içe yanlış olduğunu bildiği bir ruh hali içerisinde olmasına, herhangi bir olumsuzlukta yas sürecini sağlıklı olarak geçirememesine ve sonucunda da depresyon tehlikesine neden olabilir.