Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB)

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB) belirtileri nelerdir?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB), çoklu kişilik bozukluğu olarak da bilinen bir psikolojik rahatsızlıktır. Tek bir insanın farklı farklı isimler, yaşlar ve hatta cinsiyetlere sahip birçok farklı kişilik geliştirmesi her ne kadar kulağa imkansız bir durum gibi gelse de Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB), tam olarak böyle bir hastalığı ifade ediyor. 

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunu detaylarıyla incelemeden önce dissosiyasyon kavramını anlayabilmek önemli. Dissosiyasyon, normal şartlar altında bütün halde olan bilincin parçalara bölünmesini ifade eden bir psikoloji terimidir. Aynı zamanda; bütün haldeki duygu, bilinç, algı, hafıza bölümlerindeki ayrışma da dissosiyasyon kavramı ile ifade ediliyor. Dolayısıyla dissosiyasyon yaşamsal faaliyetler, psikolojik sağlık ve daha birçok bakımdan insanı oldukça olumsuz etkileyen bir durum. 

Dissosiyatif kimlik bozukluğu ise bir bireyin birden çok kimliğe sahip olmasını ifade eden bir psikolojik rahatsızlık. Dissosiyatif kimlik bozukluğu, halk arasında bilinen adıyla çoklu kişilik bozukluğu; aslında kişinin algı ve bilincinin bütünlüğünün bozulmasına bağlı olarak farklı kişilik türleri geliştirmesidir ki bunun temelinde zihnin bölünmesi yatar.

Dissosiyatif kimlik bozukluğu tek tip değildir; birçok farklı türde ve şiddette karşımıza çıkabilir. 

Bu açıklamalar ışığında inceleyecek olursak dissosiyatif kimlik bozukluğunun en sık karşılaşılan belirtileri şunlardır:

• Kişinin aniden dalıp gitmesi
• Kişinin önemli ölçüde ve normal sayılamayacak kadar unutkanlığa sahip olması
• Kişinin kısa süreli bilinç kayıpları yaşaması ve bu anlarda olanları hatırlamaması
• Kişinin ani değişen farklı benliklere, ruh hallerine ve düşüncelere sahip olması
• Kişinin kendine zarar verme eğilimi
• Şiddetli baş ağrısı, uykusuzluk gibi fiziksel belirtiler
• Kişinin iç ses denebilecek ölçüde olmayan ve zihinde farklı insanların konuşmasını çağrıştıran sesler duyması
• Kişinin normalden fazla hayal kurması ve aşırı dikkat dağınıklığı yaşaması
• Depresif belirtiler ve bazı anksiyete belirtileri

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB) farklı türleri var mıdır?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun birçok farklı türü bulunmaktadır. 

Dissosiyatif Kimlik Bozuklukları hafif, orta, ağır ve oldukça ağır şiddetli dissosiyatif bozuklukları olarak sınıflandırılabilir ki bu ayrımın sebebi; Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunu ortaya çıkaran ve tetikleyen sebeplerin ağırlığına göre farklı şiddetlerde ortaya çıkabilmesidir. Bu sınıflandırma türünü kısaca açıklayacak olursak: 

1. Hafif DKB: Zihnin ayrışmış olan kişilikleri bedeni etkiler ancak bu durumda etki sınırlıdır. Ayrıca ayrışan kimlik sayıları diğer DKB türlerine nazaran daha azdır.
2. Orta DKB: Ayrışan kimlik sayısı burda daha fazladır ve aynı zamanda bu kimliklerin bedene olan etkisi sürekli hale gelir. 
3. Ağır DKB: Karmaşık ve fazlaca ayrışmış kişilik mevcuttur. Bu durumda kişiliklerin bedene etkisi ağır ve kişinin hayatını oldukça olumsuz etkileyen bir seviyeye ulaşır. 
4. Oldukça ağır DKB: Oldukça ağır şiddetli bir DKB durumunda artık kişi etki altında olduğu (ayrışan kişiliklerin bedeni etkilediği) anları hatırlayamayacaktır. Oldukça nadir görülen vakalar da olsa tetikleyici sebeplerin ağırlığına bağlı olarak ortaya çıkabilecektir. 

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun şiddetine dayanan bu sınıflandırmanın yanında psikolojide sıklıkla kullanılan bir sınıflandırma daha mevcuttur. Bu sınıflandırma daha çok bozukluğun ortaya çıkış ve görünüş şekline dayanır. Burada 6 farklı tür çoklu kişilik bozukluğundan bahsedebiliriz. Buna göre:

1. Akut dissosiyatif bozukluk: Yoğun stres altındayken oluşan ve öfke nöbetleri, çığlık atma, bayılma ya da kasılma gibi belirtilerle kendini gösteren dissosiyatif bozukluktur. Daha sonra kişi yaşananları hatırlamayacaktır. 
2. Kronik dissosiyatif bozukluk: Dissosiyatif bozukluğun en sık karşımıza çıkan türüdür. Genellikle ergenlik döneminde ortaya çıkan DKB, kronik olması durumunda zaman zaman kendini gösterecektir. 
3. Dissosiyatif amnezi: Kişinin günlük unutkanlıkları, kısa anlarda da olsa benliğini unutması, bir yerden bir yere farkında olmadan gitme ve daha sonra hatırlamama gibi durumları kapsayan DKB türüdür. Dissosiyatif amnezi hem akut hem de kronik olarak ortaya çıkabilecektir. 
4. Dissosiyatif psikoz: DKB’nin en riskli türlerinden biri olarak bilinen dissosiyatif psikoz şizofreni belirtilerini bünyesinde taşımaktadır ve genellikle yoğun stres altında bulunulan durumlarda ortaya çıkar. 
5. Yabancılaşma (depersonalizasyon) : Adından da anlaşılacağı üzere yabancılaşma, kişinin kendine ve çevresine yabancılaşmasıdır. Böyle bir durumda kişi bedenini dışardan izliyo gibi hissedebilir. 
6. Dissosiyatif trans bozukluğu: Kişinin günlük hayat devam ederken bir noktaya dalıp gitmesi ve o anlarda yaşananları hatırlayamamasıdır. 

DKB’nin olası nedenleri nelerdir?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluklarının temelinde yatan en önemli neden travmatik olaylar ve travma sonrası stres bozukluğudur. 

İnsan bilinci, yaşadığı travmatik olaylara karşı bir savunma mekanizması geliştirme ihtiyacı duyar ve yaşananları unutma mekanizması bazı durumlarda fazlaca şiddetli ortaya çıkarak çoklu kişilik bozukluğu gibi bir kimlik bozukluğunun ortaya çıkmasına sebebiyet verebilir. 

Genelde çocukluk çağlarında yaşanan travmaların DKB’ye daha çok sebebiyet verdiğini söyleyebiliriz. En sık görülen örnekleri ise cinsel istismar, aile içi şiddet ve anne baba arası şiddetli geçimsizliklerdir. 

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun en sık görüldüğü kişiler ise 12 yaş ve altında istismara maruz kalmış kişilerdir. Dolayısıyla DKB’yi en belirgin şekilde ortaya çıkaran sebebin çocukluk çağlarında yaşanan istismar olayları olduğunu söyleyebiliriz. 

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB) ile çocukluk çağı travmalarının ilişkisi var mı?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB) kişilerin çocukluk çağında yaşadığı travmatik olaylarla oldukça yakından ilişkilidir. Şöyle ki: 

Dissosiyatif Kimlik Bozuklukları zihnin çocukluk çağında yaşadığı travmatik olaylara karşı bir savunma mekanizması geliştirmesi çabası sonucu ortaya çıkan bir psikolojik bozukluktur ve genel olarak ergenlik çağında ortaya çıkar. Zira kişiyi en çok etkileyen ve onda hasar bırakmaya en müsait travmalar çocuklukta yaşanan özellikle şiddet ve istismar travmalarıdır. TSSB (Travma sonrası stres bozukluğu) de en çok çocukluk çağı travmalarının ardından görülmektedir. 

Araştırmalar da çocukluk çağı travmalarının Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu ile oldukça yakından ilişkili olduğunu söylüyor ancak bunu bir kenara bırakıp mantıklı düşünürsek de bunu kavramak mümkün. Zira kişiyi en çok etkileyen travmaların çocukluk çağında yaşananlar olduğunu düşünürsek insan bilincinin daha çok bu travmalar için psikolojik bir bozukluğa sebep açacak kadar güçlü savunma mekanizmaları geliştireceğini söylemek mümkündür. 

Kimler Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu yaşamaya daha meyillidir?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun temelinde başta çocukluk çağında yaşananlar olmak üzere travmatik olaylar yatmaktadır. Dolayısıyla en başta zor bir çocukluk geçiren, baskıcı bir ailede büyüyen, büyüdüğü evde aile içi şiddet olan, duygusal ya da cinsel istismara uğrayan ve başkaca travmatik olaylar yaşayan çocukların ilerde Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu yaşamaya daha elverişli hale geldiğini söylemeliyiz. 

Aynı zamanda aile üyelerinde benzer semptomlar görülen kişiler de Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB) yaşamaya daha elverişli hale gelmektedir.

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun ergenlik çağındaki kişilerde daha sık görüldüğü de bilinmekle beraber kadınlarda erkeklere nazaran yaklaşık 9 kat daha fazla görülmektedir. 

DKB günlük yaşamı nasıl etkiler?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun kişide meydana getirdiği semptomlar göz önüne alındığında en hafif dereceli olan türlerinin dahi günlük faaliyetleri yerine getirirken veya sosyal aktiviteler sırasında bir hayli zorluğa sebep olacağı aşikardır. Örneğin; herhangi bir sosyal faaliyet sırasında Dissosiyatif Trans Bozukluğuna sahip bir bireyin dalıp gittiğini farz edelim. Bu dahi kişinin dalıp gittiği sırada yaşananları hatırlamamasına sebep olacağından en basit şekliyle o anlardan aldığı keyfi azaltabilir. Kaldı ki bu Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun neden olabileceği en basit etkilerdendir. Daha önemli ve hatta hayati anlarda da kişide dissosiyatif belirtiler kendini gösterebilir ve takdir edersiniz ki bu anlarda DKB’nin sonuçları kişi açısından çok daha ağır olabilecektir. 

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB) iş, aile ilişkileri ve sosyal ilişkilerde zorluğa sebep olur mu?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu belirtileri göz önüne alındığında, kişiyi her türlü ilişki bakımından da olumsuz etkileyen psikolojik bozukluklar arasında sayılabilecektir. 

Zira önemli bir toplantıya katılan personelin, aile etkinliğindeki bireyin, ikili ilişiklerde önemli bir tartışmanın içindeki partnerin vs. dissosiyasyon yaşaması yani DKB belirtileri göstermesi hem kendisi açısından zorluklara neden olacak ve önemli anları kaçırmasına sebebiyet verecek hem de kötü bir partner ya da verimsiz bir çalışan olarak anılmasına sebebiyet verebilecektir. 

Kişi böyle anlarda kendisini karşısındakine karşı mahcup hissedecek ve karşıdan aldığı tepkiler doğrultusunda da zamanla anksiyete belirtileri gösterebilecektir. 

Tüm bunlardan yola çıkarak Dissosiyatif Kimlik Bozukluklarının hangi şiddette ve türde olduğundan bağımsız olarak kişinin her türlü ilişkisini olumsuz etkilediğini söyleyebiliriz. 

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu yaşam kalitesini nasıl düşürebilir?

Kişinin hayat kalitesi fiziksel sağlığıyla olduğu kadar psikolojik sağlığıyla da oldukça yakından ilişkilidir. Zira her türlü psikolojik bozukluk kişiyi günlük yaşam aktivitelerini yerine getirirken zorluğa düşürebileceği gibi aynı zamanda her türlü ilişkisini de olumsuz etkilemeye oldukça açıktır. Bu yüzden psikolojik sağlık kesinlikle ihmal edilmemeli ve en az fiziksel sağlık kadar özenle korunmalıdır. 

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu da tıpkı diğerleri gibi kişinin yaşam kalitesini olumsuz etkiler. Bunun nasıl olacağı ise aslında her türden Dissosiyatifin Kimlik Bozukluğunun semptomları göz önüne alındığında oldukça açıktır. Zira zihnin bölünmesi sonucu farklı kimlikler ortaya çıkması olarak ifade edilen DKB, kişinin herhangi bir anda, ki bu hayatın en önemli anlarında da olabilir, bilincini kısa süreli de olsa kaybetmesine, dalıp gitmesine, farkında olmadan ortamdan uzaklaşmasına vs. sebep olabilir ve tüm bu belirtiler kişinin yaşam kalitesini doğrudan düşüren semptomlardır. 

DKB nasıl teşhis edilir?

DSM 5 kapsamında Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun tanısında dikkate alınan en önemli belirtiler şöyledir:

• Normal sayılabilecek unutkanlığın ötesinde olan unutkanlık 
• Hastanın veya çevresindekilerin kişilik bölünmelerinin farkında olması
• Hastanın taşıdığı belirtilerin madde kullanımı vb. sebeplerle ilişkilendirilmemesi
• Hastanın travmatik bir çocukluğa sahip olması
• Çocuklar için teşhis yapılıyor olması durumunda ortaya çıkan farklı kişilerin çocuklarda çeşitli yaşlarda görülmesi normal olabilen hayali oyun arkadaşları ile ilişkilendirilmemesi

Kişiye Dissosiyatif Kişilik Bozukluğu teşhisi koyarken uzman daha çok ayrışmış kişilere odaklanacaktır. DKB’de en az iki farklı kişilik söz konusu olmalıdır. Ayrıca bu kişiler farklı zamanlarda belirmeli ve birbirinden habersiz olmalıdır. Genellikle hastayı daha çok etkileyen ve kontrol eden bir birincil alter ile ona eşlik eden başkaca alterlerden söz edilecektir. 

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB) tedavi seçenekleri nelerdir?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB) çoğunlukla genetik faktörlere dayanmadığından ve travmatik geçmiş ile alakalı olduğundan çoğu zaman tedaviye en olumlu yanıt veren psikolojik rahatsızlıklardan biridir. Bu açıdan hastanın kendini kabul etmesi ve iyileşeceğine inanması oldukça önemlidir. 

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunu doğrudan tedavi eden ilaçlar bulunmamaktadır ancak hastalığa depresyon ya da anksiyete gibi başkaca psikolojik rahatsızlıkların eşlik ediyor olması durumunda bu hastalıklar için kullanılan ilaçlardan yardım alınacaktır. Hastalığın genetik faktörlere dayanmayıp psikolojik sağlık ve travmatik olaylar ile doğrudan ilişkili olması göz önüne alındığında net bir ilaç tedavisi uygulanamıyor olması normaldir. Ancak bu elbette DKB’ye sahip kişilerin ömür boyu onunla devam edeceği anlamına gelmez. Zira Dissosiyatif Kişilik Bozukluğu çeşitli terapi yöntemleri ile en verimli çözüme ulaşılabilen psikolojik bozukluklardandır. EMDR terapi, bilişsel davranışçı terapi ve diyalektik davranışçı terapi dissosiyatif kimlik bozuklukları ile mücadelede en çok tercih edilen terapi yöntemleridir. 

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunda (DKB) ilaç tedavisi ve psikoterapi nasıl yardımcı olabilir?
Dissosiyatif Kimlik Bozuklukları travmatik geçmişe ve psikolojik sebeplere dayandığından ilaç tedavisi tek başına yeterli olmayacak ve ancak DKB ile beraber görülebilen anksiyete, depresyon veya bağımlılıkların ortaya çıkması durumunda devreye sokulacaktır. Zira yalnızca Dissosiyatif Kimlik Bozukluklara özgülenen bir ilaç grubundan da söz edilemeyecektir. Bu nedenle sıklıkla psikoterapinin tercih edildiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. DKB söz konusu olduğunda en çok tercih edilen terapi türleri ise şöyledir:

• EMDR: Danışana verilen çift yönlü uyaranlar ile danışanın zihninde yer alan ve Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu geliştirmesine neden olan faktörlere ulaşılmaya çalışılır. Bu faktörlerin tespit edilmesinin ardından da psikolog ve danışan birlikte hareket ederek çözümleme aşamasına geçmelidir.
• BDT (Bilişsel davranışçı terapi): Danışan ve uzman birlikte hareket ederek DKB sorununun gün içindeki hangi işlevleri olumsuz etkilediğine dair tespitlerde bulunur. DKB ile birlikte bu etkilerin de zihinde oluşturduğu olumsuz düşünce ve inanç kalıplarının üstesinden gelinmeye çalışılır.
• Diyalektik davranış terapisi: Bu terapi türünde genel olarak aşırı ve yoğun stres ile başa çıkma çalışmaları yapılır. Bu nedenle özellikle yoğun stres durumunda ortaya çıkan DKB türleri ve semptomları açısından verimli bir terapi türü olacaktır. 

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB) için uzman desteği ne zaman ve nasıl gereklidir?

Dissosiyatif Kimlik Bozuklukların çözüme ulaşmaması durumunda kişinin yaşam kalitesini doğrudan etkileyecek, ilişkilerine zarar verecek ve aynı zamanda kişi böyle bir durumda bütüncül benlik geliştiremeyecektir. Dolayısıyla fark edildiği andan itibaren kişinin kendi çabalarının yanında mümkünse profesyonel destek alması da oldukça önemlidir. Zira meditasyon yapmak, dans etmek, spora başlamak, nefes egzersizleri yapmak gibi kişisel çabalar kişiye DKB semptomlarını hafifletmek konusunda yardımcı olsa da; zihnin bölünmesi ve farklı kişilikler oluşturması söz konusu olduğundan profesyonel destek almadan tam çözüme ulaşmak oldukça zordur. Terapi sayesinde; konunun derinlerine inilip çoklu kişilik bozukluğu geliştirmeye sebep olan travmatik olay saptanacağından kalıcı çözüme ulaşmanın en verimli yolu profesyonel destek almaktan çekinmemektir.