Mobbing Nedir?

Günümüz modern iş dünyasının en büyük çıkmazı olan mobbing içinden çıkılamaz bi hal almaya başladı. Fiziksel tacize kadar varan tutumlar içeren mobbingin görüldüğü iş yeri sayısındaki artış yadsınamaz düzeylere ulaşmış durumda. İnsan psikolojisine bıraktığı hasarlar oldukça fazla. Peki nedir bu mobbing? Yazımızda mobbing hakkındaki tüm sorularınıza yanıt bulabilirsiniz. 

Mobbing, diğer adıyla psikolojik taciz, iş hayatında iş arkadaşları veya patron tarafından kişiye uygulanan bir çeşit yıldırma politikasıdır.

Mobbing'de kimi zaman kişinin istifa etmesi için kimi zaman da performansında düşüş olması için psikolojik şiddet uygulanır. 

Mobbing Türleri Nelerdir?

Mobbing'in günümüzde uygulanan 3 türü bulunmaktadır. Bunlar şöyledir:

1. Dikey mobbing: Bireye kendisinden üst konumdaki kişi tarafından mobbing uygulanmasıdır. Bu yönetici, patron ya da bölüm müdürü vs. olabilir.
2. Yatay mobbing: Burada aynı kıdemdeki kişiler arasında mobbing söz konusudur. Genelde rekabete dayalıdır. Kişi, kendisiyle aynı kıdemdeki kişiye performansının düşmesi gibi amaçlarla mobbing uygular.
3. Dolaylı mobbing: Sık rastlanmasa da alt konumda bulunan kişinin üst konumda bulunan kişiye karşı mobbing uygulamasını ifade eder. Amaç genelde onun yerine geçmektir. Mobbing uygulayan kişi bunu verilen görevleri yerine getirmeyerek ya da yanlış şekilde yerine getirerek yapabilir.

Sık Rastlanan Mobbing Örnekleri

Mobbing günümüz modern dünyasının iş hayatında oldukça sık karşımıza çıkan bir psikolojik şiddet türüdür. Bu şiddetin en çok rastlanan örnekleri ise şöyle:

• Kişinin saygınlığını elinden almaya çalışma
• Kişi hakkında asılsız söylentiler yayma
• iş yerindeki sosyal etkinliklere katılmasını engelleme
• Bireye vizyonuna ve görev tanımına uygun olmayan işler vermek
• Normalde yapması gereken ve başarılı bir şekilde yerine getireceği bilinen işleri bireye özellikle vermemek
• Toplantı ve organizasyonlar hakkında ilgili diğer çalışanlara bilgi verilmesine rağmen tek bir kişiye bilgi verilmemesi
• Kişiye hakaret ederek sözlü tacizde bulunmak
• Kişiyi taciz etmek
• Kişiyi kimliğinden, inancından ve cinsiyetinden dolayı yargılamak ve dışlamak.

Bu örnekler şiddeti artırılarak çoğaltılabilir. Sıraladığımız örnekler en sık karşımıza çıkanlar ki mobbing'in insan psikolojisine ne denli büyük zararlar verebileceğini de bu örneklerden takdir edersiniz. Günümüzde mobbing sebebiyle işten ayrılan çalışanların oranı, mobbing'in ne kadar büyük bir tehlikeye dönüştüğünü de gözler önüne seriyor.

Mobbing Ne Sıklıkla Uygulanıyor?

Mobbing önceleri adı konmasa ya da şimdikine oranla daha normal karşılansa da yüzyıllardır işyerlerinde sıklıkla uygulanıyor. 

Dünya’da insanlara daha acımasız davranıldığı, köleliğin yaygın olduğu yıllarda mobbing yine sıklıkla uygulanan bir psikolojik şiddet türüydü ancak şimdikine oranla daha normal karşılanıyordu. Bu oldukça normaldir ki zira köleliğin dahi normal karşılandığı bir yaşam biçiminden söz ediyoruz. Ancak son yıllarda insan haklarına dair atılan adımlar, ırkçılık ve cinsiyetçiliğin korkunç olduğunun insanların çoğu tarafından kabul edilmesi gibi nedenlerle mobbing de fazlaca göze batmaya ve ne kadar yıpratıcı bir uygulama olduğu insanlar tarafından adeta haykırılmaya başlandı. 

Dolayısıyla mobbingin çok önceki yıllardan beridir oldukça yaygın bir psikolojik şiddet türü olduğunu söyleyebiliriz.

Mobbing’in Neden Olduğu Psikolojik Bozukluklar

Mobbing uzun vadede ağır bir psikolojik işkenceye dönüşür. Bu da dolayısıyla beraberinde birçok psikolojik bozukluk getirir. Bunlar kişiden kişiye değişebilir. Ancak yaygın olarak karşımıza çıkanlar şöyledir:  

• Uyku bozuklukları: Mobbingin kişiyi maruz bıraktığı yoğun stresin etkilerinden biri uykusuzluk olabileceği gibi kişi yaşadığı stresten ötürü normalden fazla uyku isteği de duyabilecektir. Bu durumun mobbing’in uzun süre devam etmesi halinde uyku bozukluklarına kadar gitmesi kaçınılmaz olacaktır.
• Öfke kontrolünde zorlanma: Kişinin mobbinge maruz kaldığı iş yerinde bunun onda yarattığı öfkeyi işten atılma korkusuyla dışa vuramaması durumunda günlük hayatında bu öfkeyi kontrolü aşmış bir şekilde yansıtması olasıdır. 
• Zararlı madde bağımlılıkları: Kişi mobbingin yarattığı stres, özgüvensizlik ve kaygıdan kurtulmak ve mobbingin bıraktığı psikolojik hasarları hafifletmek için alkol, uyuşturucu gibi zararlı maddelere tutunabilir. Önemle belirtmemiz gerekir ki bu tarz bağımlılıklar sizi mobbingin bıraktığı hasarlardan asla kurtarmayacağı gibi uzun vadede bu hasarların etkisini artıracak ve psikolojinize farklı büyük hasarlar verecektir.
• Depresyon: Mobbingin kişide ortaya çıkarabileceği ağır sonuçlardan biri de depresyondur. Zira mobbingin yaygın kullanılan diğer adı yıldırmadır. Bu durumda yıldırma politikası uygulanan bir kişinin kısa vadede dahi depresif belirtiler göstermesi kaçınılmazdır. 
• Anksiyete bozuklukları: Yıldırma, kişinin kaygı seviyesini yükselten bir davranıştır. Anksiyete bozuklukları ise kişinin günlük hayatında sürekli olması gerekenden yüksek kaygı düzeyi duymasıdır. Yıldırmanın iş hayatında yarattığı yüksek kaygı düzeyinin kişinin günlük hayatına da yansıması çok yüksek bir ihtimal olduğundan mobbingin anksiyete bozukluklarına neden olması da oldukça yüksek bir ihtimaldir. 

Kimler Mobbing Uygular?

Bazı karakteristik özellikler kişiyi mobbing uygulamaya yatkın hale getirebilir. Buna göre bencil insanlar ve yüksek egolu insanlar mobbing uygulamaya daha yatkındır.

Ayrıca ırkçı ve cinsiyetçi insanların karşısındakine mobbing uygulaması çok daha yüksek ihtimaldir. 

Burada şaşırtıcı bir nokta, aşağılık kompleksine sahip insanların da mobbing uygulamaya diğerlerine göre daha yatkın olmasıdır. Bunu sebebini kendini yetersiz gördüğü konuları başkası üzerinde kötü niyetli bir hakimiyet kurmaya çalışarak örtmek istemesi şeklinde açıklayabiliriz. 

Kimler Mobbinge Maruz Kalmaya Yatkındır?

Tıpkı mobbing uygulamaya diğerlerinden daha yatkın olan insanlar bulunduğu gibi mobbinge maruz kalmaya da daha yatkın insanlar vardır. 

Bunun sebeplerinden biri yine karakteristik özelliklerdir. Çekingen karaktere sahip insanlar mobbinge maruz kalmaya diğerlerine göre daha yatkındır. Bunun sebebi karşıdakinin, söz konusu kişinin mobbinge sessiz kalacağına ve isyan etmeyeceğine ikna olmuş olmasıdır. 

Özgüven ve özsaygı düzeylerinde düşüklük de kişiyi mobbinge maruz kalmaya açık hale getirecektir. 

Ayrıca araştırmalar işini benimseyerek yapan ve başarılı çalışanların yöneticileri tarafından mobbinge maruz kalmaya yatkın olduğunu gösteriyor. Bunun sebebi de tahmin edilebileceği gibi yerini alma korkusudur.

Bir de geçmişten günümüze süregelen bazı mobbinge maruz kalmaya sebep toplumsal gerçeklikler vardır. Bunlar şöyle:

• Yaş: Yaşlı insanlar gençlere nazaran mobbinge daha çok maruz kalmaktadır.
• Cinsiyet: Kadınlar erkeklere göre mobbinge maruz kalmaya daha yatkındır.
• Irk: Eskiden daha baskın olsa da Trades Union Congress tarafından 2022’de yapılan araştırma günümüzde de devam eden bir başka mobbing geleneğinin, siyahi insanlara beyaz insanlara nazaran daha fazla mobbing uygulanması olduğunu göstermektedir.
• Medeni hal: Evli insanlara daha çok yıldırma yapılmaktadır.

Mobbinge Karşı Yapmanız Gereken 4 Şey

1. Kabul etmeyin: Size mobbing uygulayan kişi bunu ilk seferinde kabul ettiğinizi gördüğünde, tek seferle yetinmeyecek ve sürekli olarak size mobbing uygulamaya devam edecektir. Dolayısıyla karşı tarafın size mobbing niteliğinde bir tutum sergilediğini düşündüğünüzde bunu kabul etmemelisiniz. 
2. Karşı tarafı uyarın: Karşı tarafın size mobbing uyguladığının farkında olduğunuzun bilincinde olması ona dur diyebilecek bir şeydir. Dolayısıyla size mobbing uygulayan kişiye bunun farkında olduğunuzu ve kabul etmediğinizi, bunu yapmaması gerektiğini ifade etmelisiniz. 
3. Sessiz kalmayın: Eğer çalıştığınız şirkette size mobbing uygulayan kişiyi şikayet edebileceğiniz bir mercii varsa bunu yapmaktan çekinmeyin. Farz edelim ki böyle bir mercii yok. Bu durumda da mobbing oldukça ağır bir psikolojik işkenceye dönüşebileceğinden, önce diğer çalışanlara bunu söyleyerek onlardan destek beklemekten ve gerekirse de yargı yoluna başvurmaktan çekinmemelisiniz. 
4. Farkında olun: Burada farkında olmanız gereken şey mobbingin ne denli ağır bir psikolojik şiddet olduğu ve sizde bırakabileceği kalıcı hasarlardır. Dolayısıyla mobbinge maruz kaldığınız bir iş yerinde yukarıda sıraladığımız maddeleri yapmak yeterli değildir. Bu sırada kendinizi iyileştirecek bazı adımlar da atmalısınız. Bunlardan yazımızın devamında detaylı olarak bahsedeceğiz. 

Bir İş Yerinde Mobbingi Engellemek İçin Neler Yapılabilir?

• Yapılması gereken temel şey, mobbinge engel olabilecek nitelikte ahlaki kurallar koymak ve çalışma ortamının işleyişinde bunların uygulandığından emin olmaktır.
• Çalışma ortamı demokratik bir şekilde düzenlenmelidir. 
• Aşırı mesai ve zor çalışma şartları uygulanmasına engel olunmalıdır.
• Çalışanlara verilen talimatların mümkün olduğunca yazılı şekilde yapılması sağlanmalıdır.
• Çalışanların psikolojik sağlığına iyi gelebilecek uygulamalar yapılmalı ve mümkünse bu konuya odaklanan bir birim oluşturulmalıdır.
• Çalışanlar arasında belirgin sınırlar konulmalı ve bütün çalışanların bu sınırların bilincinde hareket etmesi sağlanmalıdır. 
• Çalışanların haklarının korunması mutlaka öncelikli olmalıdır.

Mobbinge Maruz Kalma Sonrasında Psikolojik İyileşme

Mobbing bir insana uygulanabilecek ağır psikolojik şiddetlerdendir ve bireyin ruh sağlığı üzerinde oldukça yıpratıcı etkiler bırakır. Bu etkilerden kurtulmak ya da en azından bu etkileri hafifletmek için yapabileceğiniz bazı aktiviteler şöyle: 

• Meditasyon
• Fiziksel egzersizler
• Nefes egzersizleri
• Yeni hobiler edinmek
• Özgüveni geliştirmeye yardımcı aktiviteler yapmak
• Bireysel yetenekleri keşfetmeye yardımcı aktiviteler yapmak

Mobbing Sonrası Psikoterapi

Mobbinge maruz kaldıysanız, siz farketmeseniz veya göz ardı etseniz de psikolojinizde mutlaka hasarlar kalmıştır. Mobbingin kişiye bıraktığı bu psikolojik hasarlar göz önüne alındığında, mobbinge maruz kalan bir kişinin sonrasında psikolojik desteğe ihtiyaç duyacağı aşikardır. 

Psikoterapi, kişinin psikolojisinde meydana gelen hasarların etkisinden kurtulmasına yardımcı olur. Ayrıca, kişiyi mobbinge açık hale getiren düşük özgüven düzeyi gibi etkenlere sebep olan inançların anlaşılması ve bu inançların olumluya çevrilmesi açısından psikolojik destek önerilir. 

Burada unutulmaması gereken nokta terapi sürecinde bireyin de yapması gerekenler olduğudur. Bu süreçte birey özellikle iyileşme motivasyonunu kaybetmemeli ve ayrıca yukarıda tavsiye ettiğimiz aktiviteleri de uygulamaya çalışmaktadır. 

Mobbing uygulanan bireyler kimi zaman kendini yalnız hissetmeye yatkın hale gelir. Bu açıdan da psikoterapi faydalı olacaktır. Psikologofisi 7/24 ulaşabileceğiniz online psikologları ile mobbing sonrası iyileşme sürecinde her zaman yanınızdadır. Detaylı bilgi almak ve online terapi yapmak için bize ulaşabilirsiniz. 

Mobbing Konulu Film ve Kitap Önerileri

Filmler: 

• BenX (2007)
• I Like To Work (2004)
• Çaylaklar Çetesi (2013)

Kitaplar:

• A’dan Z’ye Mobbing (Nermin Gürhan)
• Kulis - Mobbing (Yasmin Bilge)
• İş Yerinde Psikolojik Taciz: Mobbing (Prof. Dr. Pınar Tınaz)